Odpowiedzialność i obowiązki w zakresie bhp osób kierujących pracownikami

Wszyscy pracownicy, niezależnie od branży i zajmowanego stanowiska, muszą wypełniać obowiązki wypływające z przepisów i zasad BHP. Szczególna odpowiedzialność spoczywa jednak na pracownikach kadry kierowniczej, ponieważ to oni odpowiadają za organizację pracy swoich podwładnych oraz stanowiska ich pracy. Aby robić to skutecznie i zgodnie z przepisami, potrzebują odpowiedniej wiedzy z zakresu BHP niezbędnej do zarządzania wszystkimi procesami pracy.

Odpowiedzialność kadry kierowniczej

Osoba kierująca pracownikami to, poza pracodawcą, zależnie od struktury organizacyjnej firmy, także dyrektora (biura, zakładu), kierownik (dział, wydziału, sekcji itp.), mistrz brygadzista, a nawet szeregowy pracownik doraźnie wyznaczony przez przełożonego do wykonania określonego zadania przy pomocy innych pracowników.

Zarówno pracodawcy, którzy zwłaszcza w małych firmach są równocześnie osobami bezpośrednio kierującymi pracownikami, jak i osoby kierujące pracownikami w imieniu pracodawców, są zobowiązani organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Chodzi tu głównie o respektowanie przepisów rozp. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, gdzie zostały określone wymagania dotyczące m.in. pomieszczeń i procesów pracy, oświetlenia, ogrzewania, i wentylacji, bezpiecznej obsługi maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych, transportu wewnętrznego i magazynowania, zwalczania hałasu i innych zagrożeń oraz wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych. W tym obowiązku mieści się także przestrzeganie wymagań określonych w przepisach rozp. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej oraz rozporządzenia w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonane przez co najmniej dwie osoby.

Wielokrotnie już była mowa o konieczności wymagania, aby pracownicy przestrzegali przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Uzasadnienie takiej konieczności jest oczywiste, ale trzeba zwrócić uwagę, że w praktyce dosyć często można spotkać się z tolerowaniem przez kierowników przypadków nieprzestrzegania przepisów bhp przez podległych im pracowników. Nie wystarczy przy tym, że od czasu do czasu kierownik przypomni pracownikom o obowiązku stosowania się do przepisów i zasad bhp. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest ukształtowana zasada, że sam fakt wydania nakazu pracowania zgodnie z przepisami bhp lub zakazu stosowania niewłaściwych metod pracy, nie jest wystarczający, jeżeli kierownik zapomina o obowiązku dopilnowania, aby te nakazy i zakazy były przez pracowników przestrzegane. Bywa też, że sami kierownicy nie przestrzegają przepisów bhp, zapominając, że jest to ich ustawowy obowiązek wynikający z Kodeksu pracy.

Na ogół kierownik ma (powinien mieć) większą świadomość skutków nieprzestrzegania przepisów, co daje podstawę do surowszej odpowiedzialności za niereagowanie i dopuszczanie możliwości zaistnienia wypadku przy pracy. Kierownik, czyli osoba kierująca osobami, ma obowiązek organizowania stanowisk pracy zgodnie z przepisami bhp. Identycznie sformułowany obowiązek odnosi się do pracodawców. Jest jednak pewna różnica w wypełnianiu tego obowiązku przez pracodawcę i przez kierownika. Otóż warto pamiętać, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za organizację stanowisk pracy w całej firmie, natomiast kierownik odpowiada tylko za przydzielony mu odcinek pracy!

Osoby kierujące pracownikami, które nie wykonują ciążących na nich obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, podlegają karze grzywny (art. 283 k.p.).

Pracownik kierujący innymi pracownikami również jest zobowiązany do stałego czuwania nad tym, żeby praca podległych mu pracowników była realizowana zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Wynika to z samej istoty funkcji kierowniczej, co oznacza, że dla uznania odpowiedzialności takiego pracownika nie jest konieczny np. dodatkowy zakres obowiązków dotyczący wymagania od innych przestrzegania obowiązków wynikających z przepisów i zasad bhp. Także naruszenie przez pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym przepisów (lub zasad) bezpieczeństwa i higieny pracy, zwłaszcza w sposób prowadzący do zagrożenia życia lub zdrowia pracowników, jest przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę.

Kierujący pracą, w razie stwierdzenia poważniejszych naruszeń przepisów bhp przez pracowników, powinien wyciągnąć wobec nich konsekwencje służbowe, a jeżeli nie jest pracodawcą-odpowiedni wniosek powinien skierować do pracodawcy. Przestrzeganie bowiem przepisów i zasad bhp przez pracownika stanowi jego podstawowy obowiązek, którego naruszenie bez wątpienia wyczerpuje pojęcie ,,ciężkiego naruszania podstawowych obowiązków pracowniczych” i może być podstawą do ukarania nie tylko w ramach odpowiedzialności porządkowej, lecz nawet rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, czyli zastosowania tzw. dyscyplinarki.

Obowiązki kadry kierowniczej

1) Obowiązek organizowania stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp

Na wstępie przypomnijmy, że osoby kierujące pracownikami – nazwane też kadrą kierowniczą lub nadzorem – są odpowiedzialne za prawidłową organizację stanowisk pracy tylko na odcinku, który im podlega. A stanowisko pracy to przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuję pracę. Stanowiska powinny być urządzone odpowiednio do rodzaju wykonywanej na nich pracy z zapewnieniem wolnej (niezajętej przez urządzenia) powierzchni stanowiska umożliwiającej pracownikom swobodę ruchu wystarczającą do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii.

Stanowiska pracy, na których występuje ryzyko pożaru, wybuchu, upadku lub wyrzucenia przedmiotów albo wydzielania się substancji szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być zaopatrzone w urządzenia ochronne zapewniające ochronę przed skutkami tego ryzyka zarówno pracowników tego stanowiska, jak i pracowników zatrudnionych na stanowiskach sąsiednich.

Osoby kierujące pracownikami wykonującymi pracę na stanowiskach usytuowanych na zewnątrz pomieszczeń powinny zapewnić taki usytuowanie i organizację tych stanowisk, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczególności z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami (np. poprzez ustawienie namiotu na stanowiskiem spawacza rurociągu lub tym podobne), przed niską lub wysoką temperaturą lub silnym wiatrem (np. za pomocą odpowiednich parawanów i osłon), przed spadającymi przedmiotami (np. za pomocą drewnianych podestów ochronnych). Należy również zapewnić, by w razie niebezpieczeństwa pracownicy mieli możliwość szybkiego opuszczenia stanowiska pracy lub, w razie potrzeby, udzielenia im szybkiej pomocy. Stanowiska pracy powinny mieć zapewnioną, wynikającą z technologii, powierzchnię oraz miejsce przeznaczone na składowanie materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów.

Materiały używane np. do czyszczenia maszyn, jak szmaty, tampony, trociny itp. nasycone lub zanieczyszczone substancjami łatwo zapalnymi, utleniającymi się lub szkodliwymi dla zdrowia albo wydzielającymi uciążliwe zapachy – należy przechowywać w zamkniętych, niepalnych pojemnikach i co najmniej raz na dobę usuwać z pomieszczeń pracy.

Pracownik do każdego stanowiska pracy powinien mieć zapewnione bezpieczne i wygodne dojście. Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przeznaczone tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m, a jeżeli w przejściach tych odbywa się ruch dwukierunkowy, szerokość ich powinna wynosić co najmniej 1 m.

2) Obowiązek dbania o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

Jeżeli używanie środków ochrony indywidualnej jest konieczne na podległych stanowiskach pracy, to obowiązkiem nadzoru jest nie tylko dbałość o stosowanie tych środków przez pracowników zgodnie z przeznaczeniem, ale także o właściwy dobór tych środków oraz ich sprawność podczas użytkowania. Przy ustalaniu odpowiednich środków ochrony indywidualnej dla pracowników, kierownik może, a nawet powinien skorzystać z pomocy służby bhp. Może przy tym posiłkować się wskazówkami zawartymi w załączniku do rozp. w sprawie ogólnych przepisów bhp.

Przypomnijmy, że środki ochrony indywidualnej (ochrony osobistej) powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy. Dostarczane wówczas pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny być odpowiednio dobrane do istniejącego zagrożenia i odpowiednio dopasowane do użytkownika, aby nie powodować ,,same z siebie” zwiększonego zagrożenia. Ponadto powinny zapewniać możliwość niezbędnej regulacji, a ponadto uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy oraz wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika.

3) Obowiązek organizowania, przygotowania i prowadzenia prac z uwzględnieniem zabezpieczenia pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy

Kadra kierownicza ma obowiązek tak organizować, przygotowywać i prowadzić prace, by zapewnić zabezpieczenia pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy. Dotyczy to zwłaszcza prac trudnych i niebezpiecznych.

Przykład:

Prace przy urządzeniach elektroenergetycznych, z uwagi na zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym, muszą być wykonywane z zachowaniem szczególnej ostrożności oraz przestrzegania warunków określonych przepisami bhp. Jednym z tych warunków jest wykonywanie prac na polecenie (pisemne lub ustne) upoważnionej osoby nadzoru. Bez polecenia nadzoru mogą być wykonywane tylko czynności związane z ratowaniem życia lub zdrowia ludzkiego, albo z ratowaniem urządzeń przed zniszczeniem oraz czynności stałe, wykonywane przez wyznaczonych pracowników, określone w szczegółach instrukcjach stanowiskowych i eksploatacyjnych, takie jak oględziny urządzeń oraz prace związane z likwidacją lub zapobieżeniem powstania przerw w dostawie energii elektrycznej.

Tak więc kwalifikacje i uprawnienia nadzoru podczas wykonywania przez podległych pracowników prac o dużym zagrożeniu, mają podstawowe znaczenie dla bezpieczeństwa tych pracowników. Wydawanie poleceń i dopuszczenie pracowników do wykonywania takich pracy należy do obowiązków prowadzącego eksploatację urządzeń i instalacji energetycznych. Pracodawca prowadzący eksploatację urządzeń i instalacji energetycznych jest obowiązany prowadzić wykaz poleceniodawców, czyli osób upoważnionych do wydawania poleceń pracownikom, określający zakres udzielonego im upoważnienia.

Powyższy tekst jest fragmentem książki „Meritum Bezpieczeństwo i Higiena Pracy” (Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009). Jej autorzy to doświadczeni i cenieni w środowisku specjaliści, którzy w jednej publikacji skondensowali tematykę zagadnień bhp.

Autor: Edward Kołodziejczyk

***

Informacje dodatkowe:

Wydawnictwo: Wolters Kluwer Polska sp. z o.o.

ISBN: 978-83-7601-196-7 , Oprawa: miękka z tworzywa , Format: A5 , s. 944
Rodzaj: opracowanie, Medium: książki (WKP)
Dział: PRAWO / prawo pracy
Miejsce wydania: Warszawa

Cena: 229 zł